क्षमा पूजा गरेर लाखे नाच स्थगन

खोटाङ ७ भदौ । विगतका वर्ष खोटाङका नेवार समुदायले लाखे नाच्दै गाईजात्रा मनाउने गरेका थिए । तर, यसवर्ष नेवार समुदायको गाईजात्रा सुनसान छ । जनैपूर्णिका दिनदेखि सुरु हुने लाखे नाच स्थगन गरिएको छ । कोभिड–१९ को महामारीका कारण यसपल्ट कोठामा क्षमा पूजा गरेर लाखे नाच स्थगन गरिएको दिक्तेलबजार सामाजिक गुठीका सचिव नूरकाजी शैंजूले बताए ।

जिल्लामा लाखे नाच स्थगन गरिएको सम्भवतः पहिलो हो । ‘१२÷१५ जनाको लाखे निकालेको भए पनि हुन्थ्यो, तर हामीले रोक्ने निर्णय गरेका छौँ,’ गुठीका सचिव शैंजूले न्युज कारखानासँग भने, ‘कोठामा क्षमा पूजा गरेर लाखे नाचलाई स्थगन गरेका छौँ । यसपल्ट लाखे नाच निकाल्दैनौं ।’

जिल्लामा कोभिड–१९ को संक्रमण दर तीव्र छ । संक्रमण फैलिएका कारण दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकालाई सील गरिएको छ । कोभिड–१९ को संक्रमण फैलिने त्रासकै कारण लाखे नाच स्थगन गर्ने निर्णय गरिएको गुठीका सचिव शैंजूले बताए । संक्रमण फैलने त्रासकै कारण सोमबारको गाईजात्रासमेत सुनसान बन्न पुगेको छ ।

गाईजात्राको दिन नेवार समुदायमा वर्ष दिनभित्र मृत्यु भएका आफन्तको सम्झनामा मृतकको तस्बिर र गाईको तस्बिर राखिएको मन्दिर आकारको तामाचालाई सिंगारेर रामायण गाउँदै बजार परिक्रमा गराउने प्रचलन छ । तर, कोरोना महामारीकै कारण यसपल्ट सम्वन्धित् घर अगाडि मृतकको तामाचा निकालेर पूजाआजा गरेर साँझमा सेलाउने तयारी गरिएको सचिव शैंजूले बताए ।

गाईजात्रा मृतकका सम्झना गर्ने विशेष दिन हो । यसले कुनै एक ठाउँका नेवार समुदायमा वर्षभरी कति जनाको मृत्यु भयो भन्ने पनि देखाउँछ । यस वर्ष दिक्तेल बजार सामाजिक गुठीका १६ जना गुठीयारको निधन भएको छ । ‘हरेक वर्ष मृतकको तामाचा बनाएर रामायण भजन गाउँदै बजार डुलाउने गरिएको थियो,’ शैंजूले न्युज कारखानालाई भने, ‘यसवर्ष भने सम्वन्धित् परिवारका सदस्य मात्रले घर अगाडि तामाचा निकालेर पूजाआजा गर्ने र साँझमा सेलाउने तयारी गरिएको छ ।’ दिक्तेलकै मूलधारा, पात्ले पानी लगायतका ठाउँमा सामाजिक दूरी कायम गरेर तामाचा सेलाइने गुठीले जनाएको छ ।

भाद्र कृष्ण प्रतिपदादेखि अष्ठमीसम्म आठ दिन मनाइने परम्परागत गाईजात्राको मुख्य दिन दिक्तेलबजारमा दिवंगत आफन्तको सम्झनामा मृतकको घरमा पुगेर आँगनमा तामाचा राखेर मृतकको योगदानका विषयमा चर्चा गर्दै जीवनीमा आधारित गीत गाउने प्रचलन छ । यस्तै, मृतककै सम्झनामा गणेश स्तुती एवं रामायण भजन गाउँदै बजार परिक्रमा गर्ने परम्परा रहिआएको छ । गाईजात्रामा अगाडि लाखे नाचको टोली हुन्छ, त्यसको पछि–पछि रामायण भजन गाउने अर्को टोली हिँड्ने गरेका छन् ।

गाई वा गाईको प्रतिकले नगर परिक्रमा गराउँदा वर्षभरि मृत्यु भएका व्यक्ति गाईको पुच्छर समाएर वैतरणी तर्ने धार्मिक विश्वास छ । गाईजात्राका अवसरमा श्रद्धालुद्वारा दूध, फलफूल, रोटी, चिउरा, दहीका साथै अन्न र द्रव्य दान गर्ने पराम्परा रहेको छ । लाखे जात्राको मुख्य आकर्षण मुकुण्डोधारी लाखे नाच हुन्छ । ढोल, झ्याम्टाको तालमा जातीय संस्कृति र परम्पराहरुको नक्कल गर्दै मुकुण्डोधारी लाखेसहित सबैले नाच्ने र रमाइलो गर्ने गर्छन् । लाखे नाच अर्थात गाईजात्रा, हिलेजात्रा मनाउनेक्रममा स्थानीय लोकभाका, भेषभूषा र चालचलन एवं रोपाइँ जात्रा, घोडेजात्रा लगायतका जात्रा देखाउँदै मनोरञ्जन गर्ने प्रचलन छ ।

जिल्लाको दिक्तेल, बुईपा, ऐंसेलुखर्क, खोटाङबजार, अर्खौले, दोर्पाचिउरीडाँडा लगायतका नेवार समुदायले धुमधामका साथ गाईजात्रा मनाउने गरेका छन् । राजा प्रताप मल्लले पुत्रशोकले विह्वल आफ्नी रानीलाई दुनियाँले पनि यस्तै शोक बेहोर्नुपर्छ भन्ने देखाउन मरेका व्यक्तिका नाममा गाईजात्रा निकाली सहर परिक्रमा गराउन नागरिकलाई दिएको आदेशअनुसार गाईजात्रा पर्व सुरु भएको मानिन्छ ।